"Καταιγίδα", μια αναφορά στην ταραγμένη ψυχή Τρίτη, 07 Φεβρουαρίου 2012 04:48 | |

 "Καταιγίδα", μια αναφορά στην ταραγμένη ψυχή

Τρίτη, 07 Φεβρουαρίου 2012 04:48 | |

Η εταιρεία θεάτρου «Άσκηση» ανεβάζει στο ομώνυμο θέατρό της το έργο του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ, «Η Καταιγίδα». Γραμμένο το 1907, ανήκει στα "έργα δωματίου" που είχε γράψει ο Στρίντμπεργκ για το «Intima Teatern», που ίδρυσε την ίδια χρονιά. Ίσως το πιο αυτοβιογραφικό έργο του, χαρακτηρισμένο από πολλούς σαν ένα ψυχολογικό θρίλερ, με έντονα τα εξπρεσιονιστικά στοιχεία που διέπουν όλα τα έργα της τελευταίας περιόδου του μεγάλου δραματουργού. H «Kαταιγίδα» περιέχει τις ποσότητες μίσους, μονομανίας, ψυχολογικής οδύνης, απομόνωσης, καταπόνησης και μοναξιάς που χαρακτηρίζουν το συνολικό έργο του. Πρωταγωνιστής ακόμα ένας ήρωας του Στρίντμπεργκ που ζει με τις αναμνήσεις του, χωρίς αγάπη και φίλους, κλείνοντας λογαριασμούς με τους ανθρώπους. Ο ήρωας αυτός ξανασυναντά τη γυναίκα που χρόνια πριν αγάπησε και ύστερα εγκατέλειψε.

Μυστικά
To πρώτο που αντικρίζει o θεατής στη σκηνή είναι ένα λιλιπούτειο κουκλόσπιτο, σαν τα παιχνίδια που χρησιμοποιούσαν τα παιδιά στις βόρειες χώρες. Μικροσκοπικό και εύθραυστο με αντικείμενα - μινιατούρες γύρω του. Στο βάθος της σκηνής μια εγκατάσταση σε τρία επίπεδα που παραπέμπει στην κοινωνία του σπιτιού. Μπροστά σε κάθε επίπεδο μια κουρτίνα - αυλαία θυμίζει κουκλοθέατρο. Το κουκλόσπιτο όμως καμία σχέση με παιχνίδι δεν έχει. Καθότι είναι σκληρό, αβυσσαλέο και γεμάτο μυστικά, όπως η ψυχή του ανθρώπου. Ο πρωταγωνιστής ζει στο ισόγειο. Κάτω, είναι ο κόσμος της εργασίας, των ανθρώπων της καθημερινής δράσης, που δεν προλαβαίνουν να βυθιστούν στα ερέβη της υπαρξιακής φιλοσοφίας γιατί τους κυνηγούν τα προβλήματα. Πάνω, το άγνωστο, που όμως φέρνει το παρελθόν στο προσκήνιο και οδηγεί σε προστριβές και εντάσεις. Το φως δυνατό και ανελέητο διαχωρίζει και υπογραμμίζει τους χώρους δράσης. Η «Καταιγίδα» πλησιάζει.
Έργο απαιτητικό, σκοτεινό, απαισιόδοξο και σκληρό, από τα πλέον αλληγορικά του Στρίντμπεργκ, δεν ανεβαίνει συχνά στις σκηνές μας. Από το πλούσιο έργο του Σουηδού συγγραφέα προτιμώνται τρία-τέσσερα έργα και αυτά παριστάνονται συνήθως, όχι μόνο στο ελληνικό αλλά και στο παγκόσμιο θέατρο. Η «Καταιγίδα» ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το 1995, από τη Μάγια Λυμπεροπούλου, στο Θέατρο Τέχνης, με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Λαζάνη, την Κάτια Γέρου και τον Περικλή Μουστάκη, που ασχολείται τώρα εκ νέου μαζί της ως ηθοποιός αλλά και σκηνοθέτης αυτή τη φορά.
To "Σιωπηλό Σπίτι"
Σε μια πολυκατοικία, που τη λένε «Σιωπηλό Σπίτι», τα δυσάρεστα αποσιωπώνται. Ανησυχητικά γεγονότα διαδραματίζονται πίσω από τους τοίχους και τα παράθυρά του. Στο υπόγειο ένας ζαχαροπλάστης έχει εγκαταστήσει το εργαστήριό του. Παρασκευάζει μαρμελάδες αλλά οι άοκνες προσπάθειές του δείχνουν να μην αποδίδουν. Στον πάνω όροφο μυστήριο επικρατεί. Οι ζωντανοί διαδέχονται τους νεκρούς και τίποτα δεν μένει σταθερό. Στο μέσον του «Σιωπηλού Σπιτιού» κατοικεί ο κεντρικός ήρωας του έργου αυτού, μόνος του αφότου άφησε την πολύ νεότερη σύζυγό του, επειδή τη στιγμή του γάμου τους, της είχε πει πως όταν η ηλικία του θα γινόταν βάρος για τη σχέση τους θα της έδινε την ελευθερία της. Αυτού του προσώπου δεν γνωρίζουμε το όνομα, όχι τυχαία, αλλά γιατί τώρα σ’ αυτή την ολοκληρωτική απέκδυση και αποδοχή του τετελεσμένου, σ’ αυτή την πορεία προς την εσωτερίκευση είναι έτοιμος να αποβάλει οποιοδήποτε προσωπείο εξατομικεύει τις επιθυμίες και τους δίνει υπόσταση. Στην απομόνωση που βυθίζεται, μόνη του παρηγοριά μια γυναίκα που ζει μαζί του δίχως η παρουσία της να υποδαυλίζει την επιθυμία. Ανιψιά και υπηρέτριά του. Μίσχος λεπτός με όνομα λουλουδιού. Λουίζ.
Καταφύγιο
Τη γυναίκα που άφησε την έλεγαν Γκέρντα. Γκέρντα στα αρχαία σκανδιναβικά σημαίνει καταφύγιο. Αυτό που δεν κατάφερε να βρει ποτέ της και περιπλανώμενη αναζητεί. Ο κύριος του σπιτιού και η σύζυγός του έμεναν στο σιωπηλό σπίτι πριν χωρίσουν. Έχουν περάσει πέντε χρόνια και η Γκέρντα επιστρέφει στην πολυκατοικία με το παιδί και το νέο της σύζυγο. Απελπισμένη και βουτηγμένη μέσα στη "φασαρία" των ενοχών της και της συνείδησής της. "Ποιος είναι που μπορεί να χτίσει ένα σπίτι; Το σπίτι το χτίζουν τα έργα του ανδρός και τα κρυφά αισθήματα των γυναικών", λέει ο Ρίλκε και έτσι ο Κύριος και η Γκέρντα θα βρεθούν για μια τελευταία φορά σ’ αυτό το σιωπηλό σπίτι που μαζί έχτισαν πριν από χρόνια για να γίνουν οι αστραπές καταιγίδα και να επέλθει η γαλήνη, η κάθαρση. Να σταματήσει η συνείδηση να κατατρύχει από έμμονες ιδέες τη ζωή, να βρει η δικαιοσύνη την απονομή της και η αμφιβολία τη σιγουριά. Έτσι μπορεί η ψυχή να εγκαταλείψει το ενδιαίτημά της, ο Κύριος μπορεί να μετακομίσει, μπορεί όπως λέμε να εκδυμήσει εις Κύριον. "Το μέλλον είναι ακίνητο, αγαπητέ μου, κύριε Kappus", γράφει ο Ρίλκε, "εμείς κινούμαστε στον άπειρο χώρο". Tα πάθη φουντώνουν γι' άλλη μια φορά, κάτω από κεραυνούς και αστραπές, με τη βροχή να καθαρίζει τον αέρα λυτρωτικά και τελεσίδικα.
Η γυναικεία μορφή της Τζένης Δριβάλα
Μέσα από τη μουσική του Alban Bergk, όπως την ξανακούει με τον τρόπο του ο Τηλέμαχος Μούσσας, και μέσα από τα μελοποιημένα ποιήματα του Reiner Maria Rilke, που ακούγονται εμβόλιμα και ζωντανεύουν υποβλητικά από την υψίφωνο Τζένη Δριβάλα, τη γυναικεία μορφή που διαπερνά ολόκληρη την παράσταση, ερχόμαστε σε επαφή με μια άλλη ανάγνωση του έργου. Κι έναν προβληματισμό. Πού συναντιέται σήμερα η εσωτερικότητα, με την εκχυδαϊσμένη πραγματικότητα; Πώς αμβλύνονται οι διαφορές, πώς ενώνονται τα σημεία; Η χρήση Maalox ως μάσκα θεατρική στην παράσταση, χαρακτηριστικό κομμάτι της εποχής που ζούμε, δίνει ένα στίγμα αντίστασης ή και επαφής. Η "Καταιγίδα" είναι μια αναφορά στην ταραγμένη ψυχή και στα αισθήματα καταδίωξης του μοναχικού βίου μας. Αρκεί όμως μια επιφανειακή σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα, χωρίς εσωτερική βάσανο και αναμέτρηση με τα μύχια του εαυτού μας; Με αυτά τα ερωτήματα έρχεται να αναμετρηθεί η παράσταση, αναζητώντας όχι απαντήσεις, αλλά γόνιμες σκέψεις. Η κυρία Δριβάλα ιδιαίτερα μαγευτική παρουσία κατακτά το κοινό και πλημμυρίζει τη σκηνή με τη γοητεία της και την πλούσια, γεμάτη φωνή της.
Συντελεστές
Μετάφραση: Ελένη Γαρυφαλλή, Αννίτα Καπουσίζη, Περικλής Μουστάκης
Σκηνοθεσία: Περικλής Μουστάκης
Δραματουργική επεξεργασία: Αννίτα Καπουσίζη
Μετάφραση ποιημάτων Ρίλκε: Χρήστος Μαρσέλλος,Τζένη Δριβάλα
Σκηνικά-κοστούμια: Μαρίζα Παγκάκη
Moυσική: Τηλέμαχος Μούσσας
Φωτισμοί: Γιάννης Φώτου
Κατασκευή, διδασκαλία χειρισμού μαριονέτας: Βασίλης Βασιλάκης
Video art: Βελέντζας Φώτης, Κοκκινίδης Ζήσης, Παπαρούλιας Σπύρος, Παπασπύρου Ίων
Ηθοποιοί
Περικλής Μουστάκης, Τζένη Δριβάλα, Γιάννης Μπόγρης, Γιώτα Aργυροπούλου, Άλκης Ζούπας, Ελένη Γαρυφαλλή, Αϊλήν Καϊμακίδη, Χρήστος Βελιάνο.
Πού και πότε
Θέατρο "Άσκηση", Καλλιθέα - Μοσχάτο. Φραγκούδη 18-20, Τηλέφωνο: 210 9236992. Τετάρτη: 21.00. Πέμπτη: 21.00. Παρασκευή: 21.00. Σάββατο: 21.00. Κυριακή: 21.00. Εισιτήρια: κανονικό: 20€, φοιτητικό: 14€.
Άουγκουστ Στρίντμπεργκ
Ο Άουγκουστ Στρίντμπεργκ (August Strindberg) ήταν Σουηδός θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και ζωγράφος. Γεννήθηκε το 1849 στη Στοκχόλμη - το τέταρτο παιδί από τα έντεκα της οικογένειας - από μικροαστό πατέρα, έμπορο αποικιακών και υπάλληλο ναυτιλιακής εταιρείας που είχε χρεοκοπήσει, κι από μητέρα κόρη ράφτη, που ήταν παραδουλεύτρα της οικογένειας και που την παντρεύτηκε ο πατέρας του λίγους μόνο μήνες πριν από τη γέννησή του.
Τη μητέρα του ο Στρίντμπεργκ την έχασε από φυματίωση στα δεκατρία χρόνια του κι ο πατέρας του, προτού περάσει χρόνος από το θάνατο της γυναίκας του, ξαναπαντρεύτηκε τη νεαρή γκουβερνάντα των παιδιών του. Μεγαλωμένος μέσα στη μιζέρια και τις στερήσεις, καταπιεσμένος από την κακότητα της μητριάς του, έγινε ένα παιδί υπερευαίσθητο και αντιδραστικό, οξύθυμο και καχύπτοπτο. Από τα πικρά αυτά βιώματα της παιδικής ηλικίας του, δεν θα κατορθώσει να απαλλαγεί ποτέ "ο γιος της δούλας".
Το 1867 γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα κι αργότερα συνεχίζει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις βιοποριστικές ανάγκες του, δοκιμάζει, δίχως επιτυχία, να γίνει ηθοποιός. Εγκαταλείποντας κι αυτό το σχέδιο, γράφεται και πάλι στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Εν τω μεταξύ, αρχίζει να γράφει σύντομα θεατρικά έργα και το 1871 δημοσιεύει την τραγωδία "Στη Ρώμη", με θέμα τις δοκιμασίες του Δανού γλύπτη Μπέρτελ Τόρβαλντσεν (Thorvaldsen, 1768 - 1844). Κερδίζοντας κάποιο χρηματικό έπαθλο από το βασιλιά Κάρολο Ε' της Σουηδίας για ένα ρομαντικό έργο του, εγκαταλείπει οριστικά πια τις σπουδές του το 1872 και αφιερώνεται στη λογοτεχνία και τη δημοσιογραφία. Διαβάζει κι επηρεάζεται σημαντικά από τους Σβέντενμποργκ, Σαίρεν Κίρκεγκωρ, Ουίλιαμ Σαίξπηρ και Γκαίτε.
Το 1872, απορρίφθηκε από τους εκδότες του κι από τα θέατρα το πρώτο σημαντικό δράμα του "Ο Κυρ-Όλοφ", με θέμα τη θρησκευτική μεταρρύθμιση στη Σουηδία, που είχε ως συνέπεια να τον φτάσει στα πρόθυρα της τρέλας. Κατορθώνει όμως να αντιδράσει και διορίζεται το 1874 υπάλληλος στη Βασιλική Βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης, όπου παραμένει μέχρι το 1882, μελετώντας φιλοσοφία, προσπαθώντας να μάθει την κινέζικη γλώσσα και γράφοντας, κάτω από την επίδραση του Φλομπέρ, το πρώτο νατουραλιστικό κοινωνικό μυθιστόρημα στα σουηδικά, το "Κόκκινο Δωμάτιο" (1879), μια σάτιρα της σουηδικής κοινωνίας και των χαλαρών ηθών της εποχής του. Στην περίοδο αυτή ερωτεύεται και παντρεύεται (1877) τη βαρόνη Σίρι φον 'Εσεν, η οποία χώρισε για χάρη του τον πρώτο της άντρα. Από το γάμο τους αυτό γεννιούνται τρία παιδιά.
Με αφορμή το έργο του "Νέο Βασίλειο" (1881), κριτική της κοινωνικής ζωής στη Σουηδία μετά τις κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις του 1865, εγκαταλείπει τη θέση του βιβλιοθηκάριου και αναγκάζεται να μεταναστεύσει με την οικογένειά του και να ζήσει για αρκετό χρόνο στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία (1882 - 1889). Στο διάστημα αυτό δημοσιεύει και μια συλλογή με ρεαλιστικά διηγήματα γύρω από το γάμο, τους "Παντρεμένους" (1884). Το έργο κατάσχεται και ο εκδότης δικάζεται για βλασφημία, αλλά η δημοτικότητα του Στρίντμπεργκ ανεβαίνει κατακόρυφα, πράγμα που τον κάνει να επιστρέψει στην πατρίδα του και να αναλάβει όλη την ευθύνη για το βιβλίο. Αθωώνεται από το δικαστήριο και την επόμενη χρονιά (1886) δημοσιεύει μια δεύτερη κι ακόμα πιο καυστική συλλογή με διηγήματα, με τον τίτλο και πάλι "Παντρεμένοι", με έντονα τα στοιχεία του μισογυνισμού και του αντιφεμινισμού, που είναι τόσο γνώριμα στα κατοπινά θεατρικά έργα του.
"Ο γιος της δούλας"
Το 1886 ο Στρίντμπεργκ γράφει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του "Ο γιος της δούλας". Κατά την περίοδο 1880 - 1885, εμφανίζει τάσεις επαναστατικού σοσιαλισμού, όπως δείχνουν και τα διηγήματά του με τον τίτλο "Ουτοπίες πάνω στη γη" (1885). Μετά την περίοδο όμως αυτή στρέφεται όλο και περισσότερο σ' ένα φιλελεύθερο συντηρητισμό κι από το 1890 εγκαταλείπει οριστικά το ουτοπικό σοσιαλιστικό του όραμα.
Ο γάμος του συγγραφέα με τη Σίρι φον 'Εσεν στάθηκε για λίγα χρόνια ευτυχισμένος. Αυτό οφείλεται βασικά και στις συγγραφικές επιτυχίες του Στρίντμπεργκ στο διάστημα αυτό. Δεν άργησαν όμως οι ζήλιες και οι καβγάδες ανάμεσα στο ζευγάρι. Ο ποιητής ζει μια έντονη εσωτερική περιπέτεια, που τρέφει το μισογυνισμό του και την απέχθειά του για το γάμο και την οικογένεια. Αποτέλεσμα ήταν το διαζύγιο το 1891. Από τότε η ζωγραφική τού έγινε μια λυτρωτική εκτόνωση.
Η μάχη των φύλων, ως μια προαιώνια και αδιάλειπτη μονομαχία άντρα και γυναίκας, βρίσκει την πλήρη έκφρασή της στα έργα του Στρίντμπεργκ "Ο Πατέρας" (1887), "Οι σύντροφοι" (1888), "Δεσποινίς Τζούλια" (1888), "Οι δανειστές" (1888), " Ο δεσμός" (1893) και "Ο χορός του θανάτου" (1901), καθώς και στα αυτοβιογραφικά του μυθιστορήματα. Όπως έγραψε σ' ένα θεατρικό του σημείωμα ο Άγγελος Τερζάκης - "Η γυναίκα θ' ασκήσει πάνω στη ζωή του Στρίντμπεργκ μια αλλόκοτη και αντιφατική έλξη... Έχει συνειδητοποιήσει όσο κανένας άλλος το δραματικό, το σχεδόν μοιραίο βάρος του θηλυκού στοιχείου μέσα στη ζωή... Έβλεπε στην πάλη άντρα - γυναίκας μια στοιχειακή αναμέτρηση, που παίρνει διαστάσεις φυσικού νόμου".
Πολλά από τα έργα του Στρίντμπεργκ, που αναφέρονται στην πάλη των δύο φύλων, είναι αριστουργήματα ψυχολογικής ανάλυσης. Έχει γράψει θεατρικά έργα κάθε σχολής - ρεαλισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, ιστορικό δράμα, ονειρόδραμα, εξπρεσιονισμός. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός, ότι στην ίδια περίοδο με τα προσωπικά του δράματα έγραψε μετά το 1899 και μια σειρά από ρεαλιστικά ιστορικά έργα ("Γουσταύος Βάζα", "Ερρίκος ΙΔ'", "Κάρολος ΙΒ'", "Βασίλισσα Χριστίνα"), καθώς και το αδυσώπητα νατουραλιστικό δράμα "Ο χορός του θανάτου".
Από το 1892, ο Στρίντμπεργκ περιπλανιέται και πάλι στην Ευρώπη. Το 1893 γνωρίζει στο Βερολίνο και παντρεύεται τη νεαρή Αυστριακή συγγραφέα Φρίντα Ουλ. Γίνεται πατέρας για τέταρτη φορά. Αλλά κι ο δεύτερος αυτός γάμος κατέληξε σε διαζύγιο. Ύστερα από δύο γάμους και δύο διαζύγια, το βασανισμένο πνεύμα του βρίσκει καταφύγιο στο σβεντενμποργκικό μυστικισμό. Είχε προηγηθεί όμως η πνευματική του κατάρρευση από τον καιρό που έμαθε πως ο Νίτσε - με τον οποίο αλληλογραφούσε στα τέλη του 1888 - παραφρόνησε. Έφτασε στο απόγειο της κρίσης στο Παρίσι στα 1895 - 1896. Κλείστηκε σ' ένα ιδιωτικό σανατόριο για να βρει την ψυχική του γαλήνη.
Η υγεία του αποκαταστάθηκε σύντομα, μα δεν μπόρεσε να αποβάλει τις ψυχικές ιδιορρυθμίες του. Στα έργα του της περιόδου αυτής κυριαρχεί μια τάση μυστικιστική, μαζί και μια θρησκευτική ευαισθησία. Η επίδραση του Μέτερλινκ είναι οπωσδήποτε φανερή. Η δραματική τριλογία του "Προς τη Δαμασκό", που γράφτηκε ανάμεσα στα 1898 και 1904, είναι ένα έργο ονειρικό - συμβολικό. όπου ο συγγραφέας μέσα απ' τη θρησκευτική πίστη οδηγεί τον άνθρωπο στη θριαμβική σωτηρία. Στην παράξενη κωμωδία του "Υπάρχουν εγκλήματα και εγκλήματα", που δημοσιεύτηκε το 1899, οι αγωνίες που βασανίζουν την αμαρτωλή σκέψη βρίσκουν τη λύτρωση στο "ανώτερο δικαστήριο" του πνεύματος. Στο "Πάσχα" (1900) κυριαρχεί το χριστιανικό μήνυμα της αγάπης, που λυτρώνει από τους πόνους και τις οδύνες της ενοχής.
Τη Σουηδέζα ηθοποιό Χάριετ Μπόσε, που ερμήνευσε το ρόλο της ηρωίδας στο "Πάσχα", όταν το έργο παίχτηκε στη Στοκχόλμη τη Μεγάλη Πέμπτη του 1901, την ερωτεύτηκε ο Στρίντμπεργκ και την παντρεύτηκε την ίδια χρονιά. Ένας τρίτος γάμος κι ένα ακόμα παιδί. Ζωή βασανιστική και ανυπόφορη. Και ένα τρίτο διαζύγιο στα 1904. Η προσωπική δυστυχία και οι συνακόλουθες έμμονες ιδέες και μια απαισιοδοξία για τη ζωή αντανακλώνται, κάτω και από την επίδραση της υπαρξιακής σκέψης του Δανού φιλοσόφου Σέρεν Κίρκεγκορ, στα επόμενα δράματά του, όπως στην απαισιόδοξη "Σονάτα των Φαντασμάτων" (1907), μια εξπρεσιονιστική ανάλυση της ανθρώπινης δυστυχίας. Αλλά και με το "Ονειρόδραμα" (1902), μια συμβολική φαντασιοκοπία της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Στρίντμπεργκ ελευθερώνει το νεότερο δράμα από τα δεσμά του νατουραλισμού, προμηνώντας τα έργα του Πιραντέλο, του Τόλερ, του Κάιζερ, του Τσάπεκ, του Κοκτό, του Σαρογιάν και πολλών άλλων σύγχρονων πειραματιστών.
"Γαλάζιος πύργος"
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, η μοναξιά του, μετά τους τρεις αποτυχημένους γάμους του, γίνεται μαρτυρική. Συνδέεται με τη νεαρή ηθοποιό Φάνι Φάλκνερ, γνωρίζοντας επιτέλους κοντά της μια ήρεμη κι ευτυχισμένη ζωή. Το 1912, στα 63 χρόνια του, πεθαίνει στη Στοκχόλμη από καρκίνο του στομάχου. Το σπίτι που έζησε ο Στρίντμπεργκ, ο "γαλάζιος πύργος", βρίσκεται στην οδό Ντρότνιγκαταν 85, στη Στοκχόλμη.

Η εταιρεία θεάτρου «Άσκηση» ανεβάζει στο ομώνυμο θέατρό της το έργο του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ, «Η Καταιγίδα». Γραμμένο το 1907, ανήκει στα "έργα δωματίου" που είχε γράψει ο Στρίντμπεργκ για το «Intima Teatern», που ίδρυσε την ίδια χρονιά. Ίσως το πιο αυτοβιογραφικό έργο του, χαρακτηρισμένο από πολλούς σαν ένα ψυχολογικό θρίλερ, με έντονα τα εξπρεσιονιστικά στοιχεία που διέπουν όλα τα έργα της τελευταίας περιόδου του μεγάλου δραματουργού. H «Kαταιγίδα» περιέχει τις ποσότητες μίσους, μονομανίας, ψυχολογικής οδύνης, απομόνωσης, καταπόνησης και μοναξιάς που χαρακτηρίζουν το συνολικό έργο του. Πρωταγωνιστής ακόμα ένας ήρωας του Στρίντμπεργκ που ζει με τις αναμνήσεις του, χωρίς αγάπη και φίλους, κλείνοντας λογαριασμούς με τους ανθρώπους. Ο ήρωας αυτός ξανασυναντά τη γυναίκα που χρόνια πριν αγάπησε και ύστερα εγκατέλειψε.

Μυστικά
To πρώτο που αντικρίζει o θεατής στη σκηνή είναι ένα λιλιπούτειο κουκλόσπιτο, σαν τα παιχνίδια που χρησιμοποιούσαν τα παιδιά στις βόρειες χώρες. Μικροσκοπικό και εύθραυστο με αντικείμενα - μινιατούρες γύρω του. Στο βάθος της σκηνής μια εγκατάσταση σε τρία επίπεδα που παραπέμπει στην κοινωνία του σπιτιού. Μπροστά σε κάθε επίπεδο μια κουρτίνα - αυλαία θυμίζει κουκλοθέατρο. Το κουκλόσπιτο όμως καμία σχέση με παιχνίδι δεν έχει. Καθότι είναι σκληρό, αβυσσαλέο και γεμάτο μυστικά, όπως η ψυχή του ανθρώπου. Ο πρωταγωνιστής ζει στο ισόγειο. Κάτω, είναι ο κόσμος της εργασίας, των ανθρώπων της καθημερινής δράσης, που δεν προλαβαίνουν να βυθιστούν στα ερέβη της υπαρξιακής φιλοσοφίας γιατί τους κυνηγούν τα προβλήματα. Πάνω, το άγνωστο, που όμως φέρνει το παρελθόν στο προσκήνιο και οδηγεί σε προστριβές και εντάσεις. Το φως δυνατό και ανελέητο διαχωρίζει και υπογραμμίζει τους χώρους δράσης. Η «Καταιγίδα» πλησιάζει.
Έργο απαιτητικό, σκοτεινό, απαισιόδοξο και σκληρό, από τα πλέον αλληγορικά του Στρίντμπεργκ, δεν ανεβαίνει συχνά στις σκηνές μας. Από το πλούσιο έργο του Σουηδού συγγραφέα προτιμώνται τρία-τέσσερα έργα και αυτά παριστάνονται συνήθως, όχι μόνο στο ελληνικό αλλά και στο παγκόσμιο θέατρο. Η «Καταιγίδα» ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το 1995, από τη Μάγια Λυμπεροπούλου, στο Θέατρο Τέχνης, με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Λαζάνη, την Κάτια Γέρου και τον Περικλή Μουστάκη, που ασχολείται τώρα εκ νέου μαζί της ως ηθοποιός αλλά και σκηνοθέτης αυτή τη φορά.
To "Σιωπηλό Σπίτι"
Σε μια πολυκατοικία, που τη λένε «Σιωπηλό Σπίτι», τα δυσάρεστα αποσιωπώνται. Ανησυχητικά γεγονότα διαδραματίζονται πίσω από τους τοίχους και τα παράθυρά του. Στο υπόγειο ένας ζαχαροπλάστης έχει εγκαταστήσει το εργαστήριό του. Παρασκευάζει μαρμελάδες αλλά οι άοκνες προσπάθειές του δείχνουν να μην αποδίδουν. Στον πάνω όροφο μυστήριο επικρατεί. Οι ζωντανοί διαδέχονται τους νεκρούς και τίποτα δεν μένει σταθερό. Στο μέσον του «Σιωπηλού Σπιτιού» κατοικεί ο κεντρικός ήρωας του έργου αυτού, μόνος του αφότου άφησε την πολύ νεότερη σύζυγό του, επειδή τη στιγμή του γάμου τους, της είχε πει πως όταν η ηλικία του θα γινόταν βάρος για τη σχέση τους θα της έδινε την ελευθερία της. Αυτού του προσώπου δεν γνωρίζουμε το όνομα, όχι τυχαία, αλλά γιατί τώρα σ’ αυτή την ολοκληρωτική απέκδυση και αποδοχή του τετελεσμένου, σ’ αυτή την πορεία προς την εσωτερίκευση είναι έτοιμος να αποβάλει οποιοδήποτε προσωπείο εξατομικεύει τις επιθυμίες και τους δίνει υπόσταση. Στην απομόνωση που βυθίζεται, μόνη του παρηγοριά μια γυναίκα που ζει μαζί του δίχως η παρουσία της να υποδαυλίζει την επιθυμία. Ανιψιά και υπηρέτριά του. Μίσχος λεπτός με όνομα λουλουδιού. Λουίζ.
Καταφύγιο
Τη γυναίκα που άφησε την έλεγαν Γκέρντα. Γκέρντα στα αρχαία σκανδιναβικά σημαίνει καταφύγιο. Αυτό που δεν κατάφερε να βρει ποτέ της και περιπλανώμενη αναζητεί. Ο κύριος του σπιτιού και η σύζυγός του έμεναν στο σιωπηλό σπίτι πριν χωρίσουν. Έχουν περάσει πέντε χρόνια και η Γκέρντα επιστρέφει στην πολυκατοικία με το παιδί και το νέο της σύζυγο. Απελπισμένη και βουτηγμένη μέσα στη "φασαρία" των ενοχών της και της συνείδησής της. "Ποιος είναι που μπορεί να χτίσει ένα σπίτι; Το σπίτι το χτίζουν τα έργα του ανδρός και τα κρυφά αισθήματα των γυναικών", λέει ο Ρίλκε και έτσι ο Κύριος και η Γκέρντα θα βρεθούν για μια τελευταία φορά σ’ αυτό το σιωπηλό σπίτι που μαζί έχτισαν πριν από χρόνια για να γίνουν οι αστραπές καταιγίδα και να επέλθει η γαλήνη, η κάθαρση. Να σταματήσει η συνείδηση να κατατρύχει από έμμονες ιδέες τη ζωή, να βρει η δικαιοσύνη την απονομή της και η αμφιβολία τη σιγουριά. Έτσι μπορεί η ψυχή να εγκαταλείψει το ενδιαίτημά της, ο Κύριος μπορεί να μετακομίσει, μπορεί όπως λέμε να εκδυμήσει εις Κύριον. "Το μέλλον είναι ακίνητο, αγαπητέ μου, κύριε Kappus", γράφει ο Ρίλκε, "εμείς κινούμαστε στον άπειρο χώρο". Tα πάθη φουντώνουν γι' άλλη μια φορά, κάτω από κεραυνούς και αστραπές, με τη βροχή να καθαρίζει τον αέρα λυτρωτικά και τελεσίδικα.
Η γυναικεία μορφή της Τζένης Δριβάλα
Μέσα από τη μουσική του Alban Bergk, όπως την ξανακούει με τον τρόπο του ο Τηλέμαχος Μούσσας, και μέσα από τα μελοποιημένα ποιήματα του Reiner Maria Rilke, που ακούγονται εμβόλιμα και ζωντανεύουν υποβλητικά από την υψίφωνο Τζένη Δριβάλα, τη γυναικεία μορφή που διαπερνά ολόκληρη την παράσταση, ερχόμαστε σε επαφή με μια άλλη ανάγνωση του έργου. Κι έναν προβληματισμό. Πού συναντιέται σήμερα η εσωτερικότητα, με την εκχυδαϊσμένη πραγματικότητα; Πώς αμβλύνονται οι διαφορές, πώς ενώνονται τα σημεία; Η χρήση Maalox ως μάσκα θεατρική στην παράσταση, χαρακτηριστικό κομμάτι της εποχής που ζούμε, δίνει ένα στίγμα αντίστασης ή και επαφής. Η "Καταιγίδα" είναι μια αναφορά στην ταραγμένη ψυχή και στα αισθήματα καταδίωξης του μοναχικού βίου μας. Αρκεί όμως μια επιφανειακή σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα, χωρίς εσωτερική βάσανο και αναμέτρηση με τα μύχια του εαυτού μας; Με αυτά τα ερωτήματα έρχεται να αναμετρηθεί η παράσταση, αναζητώντας όχι απαντήσεις, αλλά γόνιμες σκέψεις. Η κυρία Δριβάλα ιδιαίτερα μαγευτική παρουσία κατακτά το κοινό και πλημμυρίζει τη σκηνή με τη γοητεία της και την πλούσια, γεμάτη φωνή της.
Συντελεστές
Μετάφραση: Ελένη Γαρυφαλλή, Αννίτα Καπουσίζη, Περικλής Μουστάκης
Σκηνοθεσία: Περικλής Μουστάκης
Δραματουργική επεξεργασία: Αννίτα Καπουσίζη
Μετάφραση ποιημάτων Ρίλκε: Χρήστος Μαρσέλλος,Τζένη Δριβάλα
Σκηνικά-κοστούμια: Μαρίζα Παγκάκη
Moυσική: Τηλέμαχος Μούσσας
Φωτισμοί: Γιάννης Φώτου
Κατασκευή, διδασκαλία χειρισμού μαριονέτας: Βασίλης Βασιλάκης
Video art: Βελέντζας Φώτης, Κοκκινίδης Ζήσης, Παπαρούλιας Σπύρος, Παπασπύρου Ίων
Ηθοποιοί
Περικλής Μουστάκης, Τζένη Δριβάλα, Γιάννης Μπόγρης, Γιώτα Aργυροπούλου, Άλκης Ζούπας, Ελένη Γαρυφαλλή, Αϊλήν Καϊμακίδη, Χρήστος Βελιάνο.
Πού και πότε
Θέατρο "Άσκηση", Καλλιθέα - Μοσχάτο. Φραγκούδη 18-20, Τηλέφωνο: 210 9236992. Τετάρτη: 21.00. Πέμπτη: 21.00. Παρασκευή: 21.00. Σάββατο: 21.00. Κυριακή: 21.00. Εισιτήρια: κανονικό: 20€, φοιτητικό: 14€.
Άουγκουστ Στρίντμπεργκ
Ο Άουγκουστ Στρίντμπεργκ (August Strindberg) ήταν Σουηδός θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και ζωγράφος. Γεννήθηκε το 1849 στη Στοκχόλμη - το τέταρτο παιδί από τα έντεκα της οικογένειας - από μικροαστό πατέρα, έμπορο αποικιακών και υπάλληλο ναυτιλιακής εταιρείας που είχε χρεοκοπήσει, κι από μητέρα κόρη ράφτη, που ήταν παραδουλεύτρα της οικογένειας και που την παντρεύτηκε ο πατέρας του λίγους μόνο μήνες πριν από τη γέννησή του.
Τη μητέρα του ο Στρίντμπεργκ την έχασε από φυματίωση στα δεκατρία χρόνια του κι ο πατέρας του, προτού περάσει χρόνος από το θάνατο της γυναίκας του, ξαναπαντρεύτηκε τη νεαρή γκουβερνάντα των παιδιών του. Μεγαλωμένος μέσα στη μιζέρια και τις στερήσεις, καταπιεσμένος από την κακότητα της μητριάς του, έγινε ένα παιδί υπερευαίσθητο και αντιδραστικό, οξύθυμο και καχύπτοπτο. Από τα πικρά αυτά βιώματα της παιδικής ηλικίας του, δεν θα κατορθώσει να απαλλαγεί ποτέ "ο γιος της δούλας".
Το 1867 γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα κι αργότερα συνεχίζει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις βιοποριστικές ανάγκες του, δοκιμάζει, δίχως επιτυχία, να γίνει ηθοποιός. Εγκαταλείποντας κι αυτό το σχέδιο, γράφεται και πάλι στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Εν τω μεταξύ, αρχίζει να γράφει σύντομα θεατρικά έργα και το 1871 δημοσιεύει την τραγωδία "Στη Ρώμη", με θέμα τις δοκιμασίες του Δανού γλύπτη Μπέρτελ Τόρβαλντσεν (Thorvaldsen, 1768 - 1844). Κερδίζοντας κάποιο χρηματικό έπαθλο από το βασιλιά Κάρολο Ε' της Σουηδίας για ένα ρομαντικό έργο του, εγκαταλείπει οριστικά πια τις σπουδές του το 1872 και αφιερώνεται στη λογοτεχνία και τη δημοσιογραφία. Διαβάζει κι επηρεάζεται σημαντικά από τους Σβέντενμποργκ, Σαίρεν Κίρκεγκωρ, Ουίλιαμ Σαίξπηρ και Γκαίτε.
Το 1872, απορρίφθηκε από τους εκδότες του κι από τα θέατρα το πρώτο σημαντικό δράμα του "Ο Κυρ-Όλοφ", με θέμα τη θρησκευτική μεταρρύθμιση στη Σουηδία, που είχε ως συνέπεια να τον φτάσει στα πρόθυρα της τρέλας. Κατορθώνει όμως να αντιδράσει και διορίζεται το 1874 υπάλληλος στη Βασιλική Βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης, όπου παραμένει μέχρι το 1882, μελετώντας φιλοσοφία, προσπαθώντας να μάθει την κινέζικη γλώσσα και γράφοντας, κάτω από την επίδραση του Φλομπέρ, το πρώτο νατουραλιστικό κοινωνικό μυθιστόρημα στα σουηδικά, το "Κόκκινο Δωμάτιο" (1879), μια σάτιρα της σουηδικής κοινωνίας και των χαλαρών ηθών της εποχής του. Στην περίοδο αυτή ερωτεύεται και παντρεύεται (1877) τη βαρόνη Σίρι φον 'Εσεν, η οποία χώρισε για χάρη του τον πρώτο της άντρα. Από το γάμο τους αυτό γεννιούνται τρία παιδιά.
Με αφορμή το έργο του "Νέο Βασίλειο" (1881), κριτική της κοινωνικής ζωής στη Σουηδία μετά τις κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις του 1865, εγκαταλείπει τη θέση του βιβλιοθηκάριου και αναγκάζεται να μεταναστεύσει με την οικογένειά του και να ζήσει για αρκετό χρόνο στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία (1882 - 1889). Στο διάστημα αυτό δημοσιεύει και μια συλλογή με ρεαλιστικά διηγήματα γύρω από το γάμο, τους "Παντρεμένους" (1884). Το έργο κατάσχεται και ο εκδότης δικάζεται για βλασφημία, αλλά η δημοτικότητα του Στρίντμπεργκ ανεβαίνει κατακόρυφα, πράγμα που τον κάνει να επιστρέψει στην πατρίδα του και να αναλάβει όλη την ευθύνη για το βιβλίο. Αθωώνεται από το δικαστήριο και την επόμενη χρονιά (1886) δημοσιεύει μια δεύτερη κι ακόμα πιο καυστική συλλογή με διηγήματα, με τον τίτλο και πάλι "Παντρεμένοι", με έντονα τα στοιχεία του μισογυνισμού και του αντιφεμινισμού, που είναι τόσο γνώριμα στα κατοπινά θεατρικά έργα του.
"Ο γιος της δούλας"
Το 1886 ο Στρίντμπεργκ γράφει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του "Ο γιος της δούλας". Κατά την περίοδο 1880 - 1885, εμφανίζει τάσεις επαναστατικού σοσιαλισμού, όπως δείχνουν και τα διηγήματά του με τον τίτλο "Ουτοπίες πάνω στη γη" (1885). Μετά την περίοδο όμως αυτή στρέφεται όλο και περισσότερο σ' ένα φιλελεύθερο συντηρητισμό κι από το 1890 εγκαταλείπει οριστικά το ουτοπικό σοσιαλιστικό του όραμα.
Ο γάμος του συγγραφέα με τη Σίρι φον 'Εσεν στάθηκε για λίγα χρόνια ευτυχισμένος. Αυτό οφείλεται βασικά και στις συγγραφικές επιτυχίες του Στρίντμπεργκ στο διάστημα αυτό. Δεν άργησαν όμως οι ζήλιες και οι καβγάδες ανάμεσα στο ζευγάρι. Ο ποιητής ζει μια έντονη εσωτερική περιπέτεια, που τρέφει το μισογυνισμό του και την απέχθειά του για το γάμο και την οικογένεια. Αποτέλεσμα ήταν το διαζύγιο το 1891. Από τότε η ζωγραφική τού έγινε μια λυτρωτική εκτόνωση.
Η μάχη των φύλων, ως μια προαιώνια και αδιάλειπτη μονομαχία άντρα και γυναίκας, βρίσκει την πλήρη έκφρασή της στα έργα του Στρίντμπεργκ "Ο Πατέρας" (1887), "Οι σύντροφοι" (1888), "Δεσποινίς Τζούλια" (1888), "Οι δανειστές" (1888), " Ο δεσμός" (1893) και "Ο χορός του θανάτου" (1901), καθώς και στα αυτοβιογραφικά του μυθιστορήματα. Όπως έγραψε σ' ένα θεατρικό του σημείωμα ο Άγγελος Τερζάκης - "Η γυναίκα θ' ασκήσει πάνω στη ζωή του Στρίντμπεργκ μια αλλόκοτη και αντιφατική έλξη... Έχει συνειδητοποιήσει όσο κανένας άλλος το δραματικό, το σχεδόν μοιραίο βάρος του θηλυκού στοιχείου μέσα στη ζωή... Έβλεπε στην πάλη άντρα - γυναίκας μια στοιχειακή αναμέτρηση, που παίρνει διαστάσεις φυσικού νόμου".
Πολλά από τα έργα του Στρίντμπεργκ, που αναφέρονται στην πάλη των δύο φύλων, είναι αριστουργήματα ψυχολογικής ανάλυσης. Έχει γράψει θεατρικά έργα κάθε σχολής - ρεαλισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, ιστορικό δράμα, ονειρόδραμα, εξπρεσιονισμός. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός, ότι στην ίδια περίοδο με τα προσωπικά του δράματα έγραψε μετά το 1899 και μια σειρά από ρεαλιστικά ιστορικά έργα ("Γουσταύος Βάζα", "Ερρίκος ΙΔ'", "Κάρολος ΙΒ'", "Βασίλισσα Χριστίνα"), καθώς και το αδυσώπητα νατουραλιστικό δράμα "Ο χορός του θανάτου".
Από το 1892, ο Στρίντμπεργκ περιπλανιέται και πάλι στην Ευρώπη. Το 1893 γνωρίζει στο Βερολίνο και παντρεύεται τη νεαρή Αυστριακή συγγραφέα Φρίντα Ουλ. Γίνεται πατέρας για τέταρτη φορά. Αλλά κι ο δεύτερος αυτός γάμος κατέληξε σε διαζύγιο. Ύστερα από δύο γάμους και δύο διαζύγια, το βασανισμένο πνεύμα του βρίσκει καταφύγιο στο σβεντενμποργκικό μυστικισμό. Είχε προηγηθεί όμως η πνευματική του κατάρρευση από τον καιρό που έμαθε πως ο Νίτσε - με τον οποίο αλληλογραφούσε στα τέλη του 1888 - παραφρόνησε. Έφτασε στο απόγειο της κρίσης στο Παρίσι στα 1895 - 1896. Κλείστηκε σ' ένα ιδιωτικό σανατόριο για να βρει την ψυχική του γαλήνη.
Η υγεία του αποκαταστάθηκε σύντομα, μα δεν μπόρεσε να αποβάλει τις ψυχικές ιδιορρυθμίες του. Στα έργα του της περιόδου αυτής κυριαρχεί μια τάση μυστικιστική, μαζί και μια θρησκευτική ευαισθησία. Η επίδραση του Μέτερλινκ είναι οπωσδήποτε φανερή. Η δραματική τριλογία του "Προς τη Δαμασκό", που γράφτηκε ανάμεσα στα 1898 και 1904, είναι ένα έργο ονειρικό - συμβολικό. όπου ο συγγραφέας μέσα απ' τη θρησκευτική πίστη οδηγεί τον άνθρωπο στη θριαμβική σωτηρία. Στην παράξενη κωμωδία του "Υπάρχουν εγκλήματα και εγκλήματα", που δημοσιεύτηκε το 1899, οι αγωνίες που βασανίζουν την αμαρτωλή σκέψη βρίσκουν τη λύτρωση στο "ανώτερο δικαστήριο" του πνεύματος. Στο "Πάσχα" (1900) κυριαρχεί το χριστιανικό μήνυμα της αγάπης, που λυτρώνει από τους πόνους και τις οδύνες της ενοχής.
Τη Σουηδέζα ηθοποιό Χάριετ Μπόσε, που ερμήνευσε το ρόλο της ηρωίδας στο "Πάσχα", όταν το έργο παίχτηκε στη Στοκχόλμη τη Μεγάλη Πέμπτη του 1901, την ερωτεύτηκε ο Στρίντμπεργκ και την παντρεύτηκε την ίδια χρονιά. Ένας τρίτος γάμος κι ένα ακόμα παιδί. Ζωή βασανιστική και ανυπόφορη. Και ένα τρίτο διαζύγιο στα 1904. Η προσωπική δυστυχία και οι συνακόλουθες έμμονες ιδέες και μια απαισιοδοξία για τη ζωή αντανακλώνται, κάτω και από την επίδραση της υπαρξιακής σκέψης του Δανού φιλοσόφου Σέρεν Κίρκεγκορ, στα επόμενα δράματά του, όπως στην απαισιόδοξη "Σονάτα των Φαντασμάτων" (1907), μια εξπρεσιονιστική ανάλυση της ανθρώπινης δυστυχίας. Αλλά και με το "Ονειρόδραμα" (1902), μια συμβολική φαντασιοκοπία της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Στρίντμπεργκ ελευθερώνει το νεότερο δράμα από τα δεσμά του νατουραλισμού, προμηνώντας τα έργα του Πιραντέλο, του Τόλερ, του Κάιζερ, του Τσάπεκ, του Κοκτό, του Σαρογιάν και πολλών άλλων σύγχρονων πειραματιστών.
"Γαλάζιος πύργος"
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, η μοναξιά του, μετά τους τρεις αποτυχημένους γάμους του, γίνεται μαρτυρική. Συνδέεται με τη νεαρή ηθοποιό Φάνι Φάλκνερ, γνωρίζοντας επιτέλους κοντά της μια ήρεμη κι ευτυχισμένη ζωή. Το 1912, στα 63 χρόνια του, πεθαίνει στη Στοκχόλμη από καρκίνο του στομάχου. Το σπίτι που έζησε ο Στρίντμπεργκ, ο "γαλάζιος πύργος", βρίσκεται στην οδό Ντρότνιγκαταν 85, στη Στοκχόλμη.